संकेतांवरची दुनिया

-भारत सासणे

सन १९२१ मध्ये इटलीच्या ‘लुईगी पिरान्देलो’नं ‘नाटककराच्या शोधात सहा पात्रे’ हे नाटक लिहिलं. त्यातील पात्रं अनिर्बंध होऊन नाटककाराच्या शोधात बाहेर पडलेली आहेत. नाटककराला त्यांना जाब विचारायचा आहे. माझ्या अनेक कथांमधील अनेक पात्रं अशी बाहेर येऊन मला काही विचारू लागली, तर मी त्यांच्याशी काय बोलू शकेन याचा मी कधी कधी विचार करतो. हा विचार प्रसंगी भयभीत करतो. कथेच्या पर्यावरणात आणि चौकटीत ही पात्रं ‘ट्रॅप’ झाल्यामुळे धडपडत-तडफडत असतात आणि त्यांनासुद्धा काळाबरोबर वाढायचं, विकसित व्हायचं असतं. लेखकानं या पात्रांच्या ललाटी काही भागधेय लिहिलेलं असतं, ते या पात्रांना छळतं. ही पात्रं लेखकाकडे दाद मागतात.

जीवनातील अतर्क्यतेकडे, गूढ संकेतांकडे आणि घटनांच्या अनिर्वचनीय अन्वयार्थांकडे लेखकाला नाइलाजानं बोट दाखवावं लागतं. अशी बोट दाखवण्याची वेळ आपल्यावर येईल, अशी मला भीती पडलेली असते. जीवनातील गूढतेशी लेखक या नात्यानं अशी माझी मैत्री आहे. गूढता काही उलगडत असेल आणि काही उलगडून बघण्याची आपली क्षमता असेल, तर जगण्यातील ‘दु:खव्यवस्थेवर’ काहीएक उतारा आपल्याला सापडलेला असतो. दु:ख असेल त्याचा परिहारसुद्धा असेल, असं सूत्र हाती लागू शकतं, हा दिलासा महत्त्वाचाच; अन्यथा, वास्तवाचं दाहक अस्तित्व तुम्हाला जाळून टाकील. गूढतेशी मैत्री त्यामुळे अशासाठी असते. ‘लेकीच्या माहेरासाठी आई सासरी नांदते’ असं आपण सहज बोलतो, पण लेखकाला हा चाबकाचा फटकारा वाटतो. समाजजीवनातील आणि नात्याच्या अंतर्गत असलेल्या अशा सूक्ष्म, गूढ व्यवस्थेसमोर लेखकानं त्यामुळे नतमस्तक व्हायचं असतं. माझ्या कथा-दीर्घकथा अंतर्गत व्यामिश्रतेमुळे आव्हानात्मक वाटत राहिल्या. एक वेगळीच ‘केमिस्ट्री’ अंतरात तयार होत राहते, हा अनुभवही आला.

आव्हानं पेलताना आणि लिहिताना लेखकाला भोवतीची दुनिया समजून घ्यावी लागते. ही दुनिया कशी चालते, या प्रश्नाकडे लेखकाला यावंच लागतं. ही दुनिया अन्तस्थ संकेतांवर चालते, असं एक उत्तर आहे, पण ही दुनिया संकेतांवर चालते, हे सत्यसुद्धा संकेतांनी सूचित केलेलं असतं. हे संकेत आणि हे सत्य समजून घेण्यात लेखकाचं लेखकपण दडलेलं असतं. हे समजून घेताना मग इथून पुढे ‘अज्ञेयाचा प्रदेश’ सुरू होतो. हे संकेत, हे प्रदेश कधी समजतात; कधी समजत नाहीत. ते अदृष्टच असतात. पण त्यात अदृष्टाचा शोध घेता येतो. हा शोध सुरू राहतो, संपत नाही. लेखकाची गूढतेची असलेली मैत्रीही संपत नसते.

अशाच अधिक बातम्या वाचण्यासाठी भेट द्या महाराष्ट्र टाइम्सला. ताज्या बातम्या, शहर, देश, अर्थ, क्रीडा, भविष्य आणि लाइफस्टाईल संदर्भातील सर्व बातम्यांचे अपडेट्स मिळवा. व्हिडिओ पाहण्यासाठी मराठी TimesXP ला भेट द्या.

2024-06-27T05:57:04Z dg43tfdfdgfd