असांज आता काय करणार?

-केतन जोशी

विकिलिक्सचे संस्थापक ज्युलियन असांज यांची पाच वर्षांनी इंग्लंडच्या बेलमार्ष तुरुंगातून सुटका झाली. अमेरिकेत प्रत्यार्पण होऊन तिथे त्यांच्यावर होऊ घातलेली कायदेशीर कारवाई आणि अर्थात तिथली तुरुंगवारी आता टळणार आहे. यासाठी त्यांनी अमेरिकन सरकारशी एक करार केला. ज्यात त्यांनी हेरगिरीच्या एका आरोपात स्वतः दोषी असल्याचे मान्य केले; आणि त्या गुन्ह्यासाठी असलेली ६२ महिन्यांची शिक्षा त्यांनी लंडनच्या तुरुंगात भोगली असल्यामुळे त्यांना ब्रिटनच्या तुरुंगातून मुक्त केले आहे. आता ते अमेरिकेच्या नॉर्दर्न मारियाना बेटावर राहणार आहेत. ती एक प्रकारची नजरकैद असेल. एका अर्थाने, सरकार नावाची जी अजस्र शक्ती असते आणि ज्या शक्तीला तिला कोणीही इतके उघड आव्हान दिलेले किंवा उघडे पाडलेले चालत नाही, अशा शक्तीकडून ‘हॅकिंगच्या विश्वाचा रॉबिनहूड’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या माणसाला नमविण्यात आले आहे.

सन २०१६च्या अमेरिकी अध्यक्षीय निवडणुकीनंतर असांज यांच्यावर, त्यांनी २०१६च्या अमेरिकन निवडणुकीत ढवळाढवळ करण्यास रशियाला मदत केली; असा आरोप होता. थोडक्यात बेकायदा हेरगिरीचे आरोप होते. हे आरोप असांज यांनी फेटाळले; आज त्यातलाच एक आरोप त्यांनी मान्य केला. याचा अर्थ एकाच वेळेस सरकारे आणि जगभरातील लोकशाही देशांमध्ये ज्यांना चौथा स्तंभ म्हणून ओळखले जाते त्या माध्यमविश्वाला आव्हान देणाऱ्या एका आवाजाला ‘कदाचित’ कायमचे शांत केले गेले.

असांज यांनी स्वतःचे वय नेहेमीच लपवले. पण उपलब्ध माहितीनुसार, १९७१मध्ये ऑस्ट्रेलियात एका छोट्या शहरांत त्यांचा जन्म झाला. वयाची १४ वर्ष पूर्ण होईपर्यंत त्यांच्या आईने ३७ वेळा बिऱ्हाड बदलले. त्यामुळे अस्थिरता हा त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा भागच बनला. आणि या अस्थिरतेतून येणारी बेदरकार वृत्ती आणि व्यवस्थेला आव्हान देण्याची वृत्ती त्यांच्यात सोळाव्या वर्षीच दिसली. ‘मेंडेक्स’ या टोपणनावाने त्यांनी कम्प्युटर हॅकिंग सुरू केले. विशीतच कॅनेडियन टेलिकॉम कंपनीचे कम्प्युटर नेटवर्क हॅक केले म्हणून त्यांच्यावर आणि त्यांच्या साथीदारांवर वेगवेगळी कलमे लागली. त्यात त्यांना किरकोळ शिक्षा झाली.

पुढे त्यांना हॅकिंगचा नादच लागला आणि वयाच्या २१व्या वर्षी ते ऑस्ट्रेलियातील सगळ्यांत मोठे हॅकर बनले. पुढे काही वर्षांत त्यांनी थेट अमेरिकेच्या पेंटॅगॉनच्या कम्युटर्सनाही हात घातला. सन १९९४मध्ये ‘टेलिकॉम ऑस्ट्रेलिया’च्या सिस्टम्समध्ये शिरून त्यांनी धुमाकूळ घातला, ज्याबद्दल त्यांना सन १९९६मध्ये २९० वर्षांची शिक्षा झाली. त्या प्रकरणात, गंभीर गुन्हे केले हे मान्य करून त्यांनी शिक्षेत सूट मिळवली. थोडक्यात, वेळप्रसंगी झुकून, गुन्ह्यांची कबुली देऊन स्वतःची सुटका करून घेण्याची त्यांची हातोटी वादातीत आहे. फक्त सन १९९६मध्ये त्यांच्यावरच्या गुन्ह्यांची सुनावणी सुरू असताना त्यांनी ऑस्ट्रेलियन पोलिस आणि सरकारला कशी ‘चांगल्या कामांसाठी’ हॅकिंगच्या मार्फत मदत केली होती, याची आठवण दिली. आज अमेरिकेशी करार करताना त्यांनी कुठल्या जुन्या मदतीची आठवण, किंवा भविष्यातील एखाद्या मदतीची हमी दिलीच नसेल, असे नाही.

पुढे सन २००१च्या दहशतवादी हल्ल्याने अमेरिकी सरकार हादरले. जो आमच्या बाजूने नाही तो आमच्या विरुद्ध, असा पवित्रा घेत अमेरिकेने धडाधड युद्धे पुकारायला सुरुवात केली होती. इराक, अफगाणिस्तानमध्ये तिथल्या राजवटींच्या विरोधात युद्धांना सुरुवात झाली. युद्ध हे क्रौर्य जागे करते, पण ते क्रौर्य आणि अनेक गुपिते दडवण्यासाठी जगभरातील सरकारांची धावपळ सुरू असते. अर्थात, पडद्यामागच्या गोष्टी या सामान्यांच्या आकलनाच्या पलीकडच्या असतात आणि त्या तशाच राहणे हे कोणत्याही सरकारला हवे असते. पण हेच मान्य नसल्यामुळे ज्युलियन असांज यांनी जगभरातील अनेक सरकारे, त्यांच्या अखत्यारीत येणाऱ्या संस्था यांची गोपनीय माहिती चोरून ‘विकिलिक्स’ या नावाने प्रसिद्ध केली. अशा पद्धतीने गोपनीय माहिती प्रसिद्ध होण्याची ही काही पहिली वेळ नव्हती. अमेरिकेत १९७१ साली ‘न्यूयॉर्क टाइम्स’ने व्हिएतनाम युद्धातल्या घडामोडींचे तपशील ‘पेंटागॉन पेपर्स’ नावाने प्रसिद्ध केले होते.

पुढेही शोध पत्रकारितेतून अनेक प्रकरणे बाहेर आली. ती सरकारांनी लपवली होती. पण हे वेगळे होते. तिथे एखादा बलाढ्य माध्यम समूह हे काम करत होता, तर इथे एक व्यक्ती आणि त्याची जी काही टीम असेल ती हजारो पानांची माहिती इंटरनेटवर आदळवत होती. जगातील कोणीही ही माहिती वाचावी, त्याचे हवे तसे अर्थ लावावे, इच्छा असेल तर वापरावी, काय वाट्टेल ते करावे... असा तो प्रकार. इंटरनेटसोबत जन्माला आलेल्या पिढीला आणि त्याच्या मागच्या पिढीला हा ऐवज हादरवणारा होता.

राजवटी कशा वागतात याचे नमुने समोर येऊ लागले. सन २०१०च्या आसपास ‘विकिलिक्स’ने अनेक मोठे गौप्यस्फोट केले आणि त्याच दरम्यान ‘अरब स्प्रिंग’ सुरू झाले. अनेक राजवटी उलथवल्या गेल्या. आणि अमेरिकेसकट इतर काही राष्ट्रांना डिप्लोमॅटिक जगातील अनेक गुपिते जगासमोर उघड झाल्यामुळे प्रचंड मानहानी सहन करावी लागली. यातून एडवर्ड स्नोडेनसारखे अनेक जण ‘अंतरात्म्याचा आवाज’ ऐकून पुढे आले. माहिती विस्फोट आणि क्रांती म्हणजे हेच असे मग वाटू लागले.

पण हे सगळे २०१७पर्यंत टिकले. ज्युलियन असांज हे जवळपास सात वर्षे लंडनमधील इक्वेडोरच्या दूतावासात राहात होते. जगातील मोठ्या समूहासाठी ते हिरो होते आणि बलाढ्य शक्तींशी लढत होते. पण २०१७च्या आसपास त्यांच्याबद्दलचे समज, गैरसमज, शंका पसरू लागल्या. एका बाजूला अफाट प्रसिद्धी, जगभरातून ‘विकिलीक्स’ला पैशाचे पाठबळ हे सुरू होते. पण २०१६मध्ये डोनाल्ड ट्रम्प हे अमेरिकेचे अध्यक्ष व्हावेत, म्हणून असांज यांनी रशियाला मदत केली, अशी कुजबूज सुरू झाली. असांज आणि ‘विकिलिक्स’ यांच्या हेतूंवर शंका घ्यायला सुरुवात झाली. माध्यमांनी हळूहळू असांज यांच्याकडे पाठ फिरवली. इक्वेडोरने असांज यांना आपल्या दूतावासातून बाहेर काढावे, म्हणून जवळपास सात वर्षे अमेरिकेसारख्या महासत्तेला आव्हान देणाऱ्या या देशानेही असांज यांची साथ सोडायचे ठरवले. आणि त्यांना ब्रिटिश सरकारच्या हवाली केले. पुढे २०२०पासून एका बाजूला करोना आणि दुसऱ्या बाजूला ‘विकिलिक्स’च्या संस्थापकाबद्दलची ओसरत जाणारी सहानभूती याने असांज यांचा संयमही संपला असावा. आणि त्यांनी अखेर अमेरिकी सरकारशी समझोता केलाच.

आजही असांज यांचे सहानुभूतीदार जगभर मोठ्या प्रमाणवर आहेत; पण त्याचवेळी त्यांच्याकडे खलनायक म्हणून बघणारेही तितकेच आहेत. मुळात कुठल्याही व्यवस्थेला आपण तोंडघशी पडलेले सहन होत नाही. एखाद्या माध्यमसमूहाकडून ते झाले तर व्यवस्था एक वेळ ते खपवूनही घेते; मात्र, एक व्यक्ती व्यवस्थेला आव्हान देते, आणि इतकेच नाही, तर लोकशाहीच्या चौथ्या स्तंभाच्याही पुढे जायचा प्रयत्न करते, तेव्हा ते खपवून घेणे कठीण जाते. अशावेळेस जे घडते तेच असांज यांच्याबाबत घडले. असांज हे नायक आहेत, की खलनायक, हा प्रत्येकाच्या दृष्टिकोनाचा भाग. पण सलग एक दशक जग हलवणारा माणूस म्हणून त्यांची ओळख कधीच पुसली जाणार नाही, हे नक्की.

अशाच अधिक बातम्या वाचण्यासाठी भेट द्या महाराष्ट्र टाइम्सला. ताज्या बातम्या, शहर, देश, अर्थ, क्रीडा, भविष्य आणि लाइफस्टाईल संदर्भातील सर्व बातम्यांचे अपडेट्स मिळवा. व्हिडिओ पाहण्यासाठी मराठी TimesXP ला भेट द्या.

2024-07-03T05:51:10Z dg43tfdfdgfd