वाळूचे स्तंभ

- सुनीत पोतनीस

नैसर्गिकरित्या तयार झालेले ‘अवा’ वाळूचे स्तंभ, या अत्यंत दुर्मीळ रचना म्हणजे हुडू रचनांचाच वैशिष्ट्यपूर्ण प्रकार आहे. ‘अवा’चे वर निमुळते होत गेलेले वाळू-खडीचे मनोरे अगदी दहा मीटरपासून नव्वद मीटरपर्यंत प्रचंड उंचीचे आहेत. असे मनोरे जपानमधील अवा येथील राष्ट्रीय नैसर्गिक उद्यानात मोठ्या प्रमाणात आहेत. त्याशिवाय, अल्प प्रमाणात ते अमेरिकेच्या रॉकी माउंटन आणि इटलीतील टिरॉल येथेही आहेत. सध्या दिसणारे हे वाळूचे मनोरे सुमारे बारा लाख वर्षांपूर्वी तयार झाले आहेत. ते तयार होण्याची क्रिया संथ गतीने चालू असते. हे मनोरे ज्या वालुकाष्मातून बनतात, त्यांचे वैशिष्ट्य असे, की या खडकांचा खालचा मोठा भाग थोडा नरम किंवा कमी टणक, तर वरचा थोडा भाग अधिक टणक असतो.

अशा प्रकारच्या खडकांच्या उंच टेकड्यांची निर्मिती दोन प्रकारे होते. एक तर नदीच्या प्रवाहातून माती, वाळू आणि खडी वाहत येऊन, त्याचे एकावर एक असे अनेक थर जमा होतात. कालांतराने हे थर घट्ट होत जाऊन, त्यांच्या खडकांच्या टेकड्या बनतात. जपानच्या टोकुशिमा प्रांतातील योशिनो या नदीतील पाण्याच्या प्रवाहाचा वेग अत्यंत कमी असल्यामुळे, किनाऱ्याजवळ वाळू, माती, खडीचे थर जमा होऊन, अशा खडकांच्या अनेक टेकड्या त्या परिसरात तयार झाल्या आहेत. काही वेळा पृष्ठभागावर झालेले भूकंप, भूपट्ट विवर्तन, स्खलन यांसारख्या घडामोडींमध्ये जमिनीचा काही भाग वर उचलला जातो. त्यावर माती-रेतीचे थर जमा होऊन त्याच्या टेकड्या बनतात.

पुढे हजारो, लाखो वर्षांमध्ये जोरदार वारे, पाऊस, उष्णता यांमुळे झालेल्या घर्षणाने खडकाच्या बाजूचा भाग झिजत जाऊन, त्याला निमुळत्या होत गेलेल्या मनोऱ्याप्रमाणे आकार येतो. वरचा छोटा कठीण खडकाचा भाग न झिजल्यामुळे तसाच टोपीसारखा राहतो. जपानच्या टोकुशिमा प्रांतातील अवा येथील राष्ट्रीय नैसर्गिक उद्यानात असे वाळूचे विविध आकारांचे हजारो मनोरे तयार झाले आहेत. अवा येथील हे मनोरे आणि तेथील परिसर जपान सरकारने राष्ट्रीय संपत्ती म्हणून संरक्षित केला आहे.

2023-06-01T04:45:58Z dg43tfdfdgfd