CHINA NATIONAL DAY 2024: ऐतिहासिक वळणावर चीन

चीनमध्ये साम्यवादांनी क्रांती साकारली त्याला ७५ वर्षे पूर्ण होत आहेत. या पाऊणशतकी वाटचालीत जगभरातील, विशेषत: पूर्व युरोपमधील अनेक देशांतील साम्यवादी सरकारे कोसळली, तिथे नव्या राजवटी आल्या. ज्या सोव्हिएत महासंघात साम्यवाद्यांनी प्रथम क्रांती केली, त्याचे विघटन होऊनही तीन दशके लोटली. मात्र, चिनी कम्युनिस्ट पक्षाची चीनवरील पकड मात्र जूनही तितकीच मजबूत आहे.

माओ ज दंग यांच्या नेतृत्वाखालील क्रांतीने साकारलेल्या चिनी लोक प्रजासत्ताकाने पाऊणशतकी वाटचालीत अनेक वळणे घेतली, साम्यवादाला काळानुरूप लवचीक केले, बाजारपेठ प्रणालीचा स्वीकार करून देशाला विकासाच्या दिशेने नेले आणि आज जगातील दुसरी मोठी अर्थसत्ता बनविली; परंतु याच कालखंडात तेथील एकाधिकारशाहीही बळकट होत गेली. माओ यांच्यापासून सुरू झालेला साम्यवादी चीनचा प्रवास जिनपिंग पर्वात येऊन पोहोचला, त्यालाही आता एक तप लोटले आहे. आपल्या सर्व विरोधकांचे उच्चाटन करून तहहयात अध्यक्षपदी राहण्याची व्यवस्था करणारे शी जिनपिंग यांच्याकडे आज सर्व सत्तासूत्रे एकवटली असून, चीनला महासत्ता बनविण्याच्या महत्त्वाकांक्षेने ते झपाटले आहेत.

गेल्या अडीच दशकांत चीनने औद्योगिक आणि आर्थिक क्षेत्रात दमदार कामगिरी केली, औद्योगिक विकासापासून नव्या महानगरांच्या निर्मितीपर्यंतची आव्हाने पेलली आणि आशिया-आफ्रिका येथील देशांत गुंतवणूक करून आर्थिक-सामरिक हितसंबंधांची पेरणी केली हे खरे; परंतु यातून विस्तारवादी धोरणामुळे भारतासह अनेक देशांशी संघर्षही वाढत गेला. चीन आणि अमेरिका यांच्यातील स्पर्धाही तीव्र होत गेली; इतकी की आता बीजिंगच्या महत्त्वाकांक्षेला लगाम घालण्यासाठी वॉशिंग्टनला भारत, जपान, ऑस्ट्रेलिया यांच्यासह ‘क्वाड’ची उभारणी करावी लागली. अमृत महोत्सवी वाटचालीनंतरचा चीन हा असा शक्तिशाली; परंतु सत्तांकाक्षेने झपाटलेला आहे.

पाऊण शतकी वाटचाल साजरी करण्यासाठी जिनपिंग यांनी केलेल्या भाषणातूनही चीनचे हेच रूप समोर आले. आता आपल्याला कोणीही रोखू शकत नाही, हे त्यांनी चिनी कम्युनिस्ट पक्षाच्या सुमारे तीन हजार प्रतिनिधींसमोर भाषण करताना उच्चरवाने सांगितले. चीनने केलेल्या प्रगतीचा पाढा वाचतानाच त्यांनी आव्हानांचाही उल्लेख केला. वास्तविक चीनसमोर सध्या आर्थिक आव्हाने आ वासून उभी आहेत; विशेषत: कोव्हिडच्या संकटानंतर तेथील अर्थव्यवस्था सावरलेली नाही. विशेषत: बेरोजगारीचा आणि महागाईचा प्रश्न तीव्रतेने भेडसावत आहे; परंतु जिनपिंग यांनी त्यांचा उल्लेख केला नाही. खरे तर या कारणामुळेच अमृत महोत्सवासारखा महत्त्वाचा टप्पाही चीनमध्ये मोठ्या थाटामाटात साजरा होताना दिसत नाही.

७५ वर्षांच्या पूर्ततेचा उत्साह तेथील लोकांमधून फारसा दिसत नाही; तो फक्त सरकारी माध्यमांतूनच जाणवतो आहे. त्यामुळे जिनपिंग यांनीही आर्थिक आव्हानांना स्पर्श न करता भू-राजकीय आणि सामरिक आव्हानांचाच प्रामुख्याने उल्लेख केला. विशेषत: तैवानबरोबरील एकीकरणाचा मुद्दा त्यांनी जोरकसपणे मांडला. तैवान हा आपलाच घटक असल्याचे चीन मानतो. मात्र, चीनची ही भूमिका तैवानने कधीच मान्य केलेली नाही. चीनशी संघर्ष करीत तैवान आपले स्वतंत्र अस्तित्व टिकवून आहे. त्यासाठी तैवानला अमेरिकेकडून होणारी मदत महत्त्वाची आहे. तैवान ही एक प्रकारे चीनची दुखरी नस बनली आहे. म्हणूनच जिनपिंग यांनी त्याच्या एकीकरणाचा मुद्दा मांडला. चिनी आणि तैवानी नागरिकांचे रक्त एकच असून, रक्ताचे हे नाते इतर नात्यांहून अधिक बळकट असल्याचे हे त्यांचे विधान चीनची आजवरची भूमिका अधोरेखित करणारी आहे.

या शतकाच्या सुरुवातीला दोन अंकी दराने वाढत असलेली चिनी अर्थव्यवस्थेला आता पाच टक्क्याची वाढही अवघड चढण बनली आहे. अर्थव्यवस्थेला गती देण्यासाठीचे प्रयत्न होत असले, तरी अद्याप म्हणावे तसे यश आलेले नाही. विशेषत: तेथील बांधकाम उद्योगात मरगळ आली आहे. अन्य उद्योगांनाही मोठा फटका बसला आहे. देशांतर्गत स्वस्तात उत्पादन करून निर्यात करण्याच्या धोरणाला चीनला मोठे यश आले. मात्र, चीनला आता स्पर्धकही निर्माण झाले असून, निर्यातीवरही विपरीत परिणाम होतो आहे. परिणामी सुशिक्षित बेरोजगारांच्या फौजा फुगत चालल्या आहेत. एकीकडे ही बेरोजगारी, तर दुसरीकडे अनुभवी आणि कुशल मनुष्यबळाची कमतरता असा विरोधाभासही आहे. दीर्घ काळ ‘एक मूल’ धोरण राबविल्याचा फटकाही बसतो आहे. या धोरणात बदल करण्यात आला असला, तरी वाढत्या महागाईमुळे अधिक मुले जन्माला घालण्याच्या मानसिकतेत तेथील तरुण जोडपी नाहीत. पाऊणशतकी वाटचाल केलेल्या साम्यवादी चीनच्या जागतिक महत्त्वाकांक्षेला धुमारे फुटत असताना तो अशा प्रकारे देशांतर्गत आव्हानांनीही वेढला आहे. त्यांवर मात करून तो पुढील वाटचाल कशी करतो, यावर चीनबरोबर जिनपिंग यांचेही यशापयश अवलंबून असेल.

अशाच अधिक बातम्या वाचण्यासाठी भेट द्या महाराष्ट्र टाइम्सला. ताज्या बातम्या, शहर, देश, अर्थ, क्रीडा, भविष्य आणि लाइफस्टाईल संदर्भातील सर्व बातम्यांचे अपडेट्स मिळवा. व्हिडिओ पाहण्यासाठी मराठी TimesXP ला भेट द्या.

2024-10-02T06:30:53Z dg43tfdfdgfd